Design your own life: over ethiek en gebruiksvriendelijk ontwerpen

Handboeken voor ontwerpers benadrukken dat om goede, gebruiksvriendelijke producten te ontwerpen, het vooral nodig is om precies te weten waar mensen behoefte aan hebben. Beter ontwerpen begint dus met meer en preciezer onderzoek naar de behoeften en voorkeuren van gebruikers. Mensen weten echter vooraf vaak niet wat zij willen met nieuwe technologie. Om te begrijpen hoe mensen gaan leven met nieuwe producten moet niet alleen worden gekeken naar de voorkeuren van mensen, maar ook naar hoe techniek mensen verandert. De verandering van gedragspatronen en voorkeuren onder invloed van nieuwe techniek is een belangrijk thema in de techniekfilosofie. In het project Design for Usability werk ik als techniekfilosoof samen met ontwerpers met als doel gedragsbeïnvloeding door techniek een plaats te geven in methoden voor gebruiksvriendelijk ontwerpen. Hoe kun je, door bewust gebruik te maken van gedragsbeïnvloedende kenmerken, onverwachte vormen van gebruik van producten voorkomen? En hoe kun je mensen leiden naar gewenst gedrag? Een beschouwing van de ethische consequenties van deze kijk op techniek en van het vak van ontwerpers maakt nadrukkelijk deel uit van mijn onderzoek. Kunnen techniekfilosofen die meewerken aan het ontwerpen van gedragsbeïnvloedende producten nog wel een kritisch, ethisch standpunt vasthouden? Die vraag sluit aan bij het thema van dit boek, de veranderende rol van moraal bij nieuwe technologie. Het verbeteren van het gebruiksgemak van producten is uiteraard een goed doel. Maar als ontwerpers en ethici de relatie tussen mens en techniek alleen in termen van gebruiksgemak benaderen, wordt dan niet voorbijgegaan aan belangrijke ethische (en techniekfilosofische) vragen? Het verbeteren van het gebruiksgemak, het doel van ontwerpers, verschilt immers van de kritische analyse van de invloed van techniek op gedrag en cultuur die ethici en techniekfilosofen beogen. Daar staat tegenover dat door samen te werken ethici betrokken raken bij hoe techniek wordt ontworpen. Dat is een grote uitdaging, want vaak is zo dat de ethiek machteloos moet toezien hoe technische ontwikkelingen voortrazen. Samenwerken met ontwerpers is een mogelijkheid voor de techniekethiek om haar invloed te vergroten, maar vraagt ook om aanpassingen. In deze bijdrage onderzoek ik welke benadering in de ethiek geschikt is voor deze taak. Hoe kan de ethiek aansluiten bij het gebruiksvriendelijk ontwerpen en daarin de ethische aspecten beter naar voren brengen?