Osmanlı'nın İlk Jeoloji Kitabı ve Osmanlı'da Jeolojinin Durumu Hakkında Öğrettikleri

Osmanli Imparatorlugu’nda yayimlanan ilk Turkce jeoloji kitabi Ilm-i Tabakatu’l Arz (Istanbul, 1853) olup, bu kitap, Neree Boubee’nin Geologie Populaire a la Portee de Tout le Monde Appliquee a l’Agriculture et a l’Industrie (Paris 1833) adli populer nitelikteki eserinin Kahire’de yapilan Arapca tercumesinden Turkce’ye cevrilmistir. Osmanli devlet adamlarinin bu kitaba yazdiklari oygu dolu takrirler, Osmanli yoneticileri ve entelektuellerinin Avrupa’daki bilimsel gelismelere buyuk ilgi duyduklarini gosterdigi gibi, Avrupa’da jeoloji konusundaki gelismelerden habersiz olduklarina da isaret etmektedir. Bu bildiri, Geologie Populaire’in Ali Fethi Efendi’nin Ali Fayid’in Al-Aqwâl al-Murdiya fi ’ilm Bunyat al-Kura al-Ardiyya (Boulaque, 1842) basligini tasiyan Arapca tercumesinden yaptigi Turkce ceviriyi incelemektedir. Turkce cevirinin Arapca agirlikli dili, onun Turk okur arasindaki popularitesine engel teskil etmis olmalidir. Bu ceviri, ayni zamanda modern bilimin yalnizca Avrupa dillerinden ceviriler ile degil, Arapca metinler uzerinden de Turkiye’ye girdigini gostermektedir. Diger taraftan, esere, Sultan I. Abdulmecid’in iradesi ile devlet matbaasinda basilmasina izin verilmis olmakla birlikte, basim masraflarinin mutercim tarafindan karsilanmis olmasi, ceviri projesinin devlet in degil, fakat kisisel girisimle gerceklestigine isaret eder.