Tehlikeli kimyasalların yönetimine ilişkin uluslararası uygulamaların Türkiye’ye yansımaları

Tehlikeli kimyasallar, kucuk dozlarda dahi cevreye ve insan sagligina onemli olcude zarar veren sanayi kimyasallari ve pestisitler olarak tanimlanabilir. Bu tur kimyasallar, su, hava ve topragi kirletebilir, bu ortamlarda yasayan canlilari yok edebilir. Bazilari, cevrede uzun sure boyunca kalicidir ve besin zinciri icerisinde birikebilir, sagliga etkileri hem akut hem de kronik olabilir.Tehlikeli maddelerle ilgili problemler 1970’lerin ortasindan beri kuresel kamuoyunun gundemini mesgul etmektedir. Tehlikeli kimyasallar ve pestisitlerin yonetimi ile uluslararasi ticaretine ve bunlarin atiklarinin yonetimine iliskin Birlesmis Milletler altinda on plana cikan dort onemli uluslararasi sozlesme yer almaktadir. Bunlardan ilki toksik ve dogada kalici ozellik gosteren tehlikeli kimyasallar ve pestisitleri konu alan Kalici Organik Kirleticilere iliskin Stockholm Sozlesmesi, ikincisi ise son kullanim sureleri dolmus bu sebeple atik durumuna gelen tehlikeli kimyasallarin yonetimine iliskin olan Basel Sozlesmesi’dir. Rotterdam Sozlesmesi ise bu tur kimyasal maddelerin uluslararasi ticaretinde kullanilan On Bildirimli Kabul Usulune odaklanmaktadir. Son sozlesme ise civa ve civa atiklarinin cevre ile uyumlu etkin yonetimine iliskin uluslararasi bir uygulama olarak kuresel duzeyde 2014’te imzaya acilan Minamata Sozlesmesi’dir. Uluslararasi olcekte atilan bu adimlarin ulkelerin ulusal cevre politikalarina yansimalari hala tartisilmaktadir.Bu tez calismasi ile tehlikeli kimyasallarin yonetimine iliskin bahsi gecen uluslararasi sozlesmeler cercevesinde Turkiye’nin ulusal kimyasallar yonetimi konusundaki eksiklikleri ile konu ozelinde belirlenen ulke ici paydaslarin arasindaki gorus farkliliklarini belirleyerek ulkede ileriki donemde konuya iliskin atilacak adimlara isik tutulmasi amaclanmistir.Tehlikeli kimyasallarin yonetimine iliskin uluslararasi uygulamalar olan Basel, Minamata, Rotterdam ve Stockholm Sozlesmelerinin Turkiye’ye getirdigi gorev, sorumluluk ve yukumlulukler dogrultusunda ulusal olcekte 4 Kanun, 23 Yonetmelik ve 1 Teblig ile bu mevzuatlarin ulke ici uygulamalari incelenmis, belirlenmis paydaslarin konu hakkindaki gorus farkliliklari ile mutabik kaldiklari hususlar ve farkindalik seviyelerinin belirlenmesi icin tutarlilik analizini gecen ve 95 ornekleme indirilen calisma grubunun anket onermelerine verdikleri cevaplar istatistiksel olarak degerlendirilmistir.Gerceklestirilen yasal bosluk analizi cercevesinde Cevre Teskilatinin yapisi basta olmak uzere uluslararasi yukumluluklerin yerine getirilmesi icin yururlukte olan yasal mevzuatta ve bu mevzuatin uygulamalarinda ozellikle tehlikeli kimyasallarin envanteri, stoklari, depolanmasi, izlenmesi, emisyonlarinin kontrolu ile bu kimyasallar ve bunlari iceren urunlere iliskin denetim ve idari yaptirim hususlarinda problemler oldugu tespit edilmistir. Bunun yaninda gerceklestirilen anket calismasi ile kamu sektoru haric ozellikle STK ve universite temsilcilerinin konu hakkindaki farkindalik seviyelerinin dusuk oldugu anlasilmistir.AbstractDangerous chemicals, even in small doses, can be described as industrial chemicals and pesticides threatening human health and environment. These chemicals pollute water, air, soil and destroy living things in the environment. Some of them are persistent and can accumulate in food chain and they have acute and chronic effects on human health. The use of dangerous chemicals became popular in mid of 20th century starting from industrial revolution. Problems related to dangerous chemicals have occupied public agenda since 1970’s. There are four prominent international conventions of United Nations on chemicals, pesticides, and management of their trades and wastes. The first one is the Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants, the second is the Basel Convention on Trade of Dangerous Waste, and the third is Rotterdam Convention on Trade of Dangerous Chemicals and the last one is the Minamata Convention on Mercury. There are still deep debates on their reflections on the environmental policy of the countries.The aim of this thesis, in the framework of these mentioned conventions, is to determine the legal gaps in the dangerous chemicals management issues in Turkey and identify the difference of opinions and agreed points of national stakeholders and is to enlighten the future steps towards the dangerous chemicals management in Turkey. Pursuant to obligations of these four conventions, Turkey’s Chemicals Management Legislation including 4 Laws, 23 By-laws and 1 communique and the implementation of this legislation have been surveyed and the answers of the pool of 95 samples (which passed the consistency analysis) have been statistically examined to identify the difference of opinions and agreed points of national stakeholders.According to the results of legal gap analysis, there are problems discovered on the issues of the structure of the Turkey’s Environment Governance, current legislation and its implementations including inventory, stockpiles, storage, monitoring, emissions control and the enforcement of the market surveillance and environmental audits.In addition to this, according to the questionnaire results, the awareness of the public institutions on the chemicals management issues is in good level and on the contrary the awareness of the NGOs and University representatives is found in low level.